JAK EUROPEJSKI AKT O DOSTĘPNOŚCI ZMIENI RYNEK EBOOKÓW?

Jak Europejski Akt o Dostępności zmieni rynek ebooków?
EAAEbookiAccesibility
•11 minut czytania

1. Wprowadzenie

European Accessibility Act (Europejski Akt o Dostępności) zacznie obowiązywać 28 czerwca 2025 roku. Jego celem jest poprawa dostępności produktów i usług na terenie Unii Europejskiej. Zakres regulacji jest bardzo szeroki – obejmuje m.in. strony internetowe, aplikacje, bankomaty, terminale sprzedażowe, a także publikacje cyfrowe, w tym ebooki.

Nowe przepisy będą obowiązywać wszystkie firmy, z wyjątkiem mikroprzedsiębiorstw czyli firm, które zatrudniają mniej niż 10 pracowników lub osiągają roczny obrót poniżej 2 mln euro1.

Już na wstępie warto uświadomić sobie, że akt ten nie dotyczy wyłącznie wydawców, lecz wszystkich podmiotów zaangażowanych w cykl życia książki – od autora, przez redaktorów, składaczy, konwerterów, aż po dystrybutorów. Przy tak dużej liczbie ogniw łatwo o sytuację, w której odpowiedzialność za zapewnienie dostępności „rozmyje się” pomiędzy uczestnikami procesu.

Ten wpis ma na celu nie tylko przybliżenie idei stojącej za EAA, ale również wskazanie konkretnych zmian, które muszą zajść zarówno w procesie tworzenia, jak i dystrybucji ebooków. Chcę też zarysować nowe obowiązki, jakie spoczną na osobach uczestniczących w tym procesie.

2. Jak obecnie wygląda dostępność ebooków w Polsce?

Zanim przejdziemy do tego, jakie zmiany wymusi European Accessibility Act, warto zadać pytanie: jak dziś wygląda dostępność ebooków na polskim rynku?

Jako koordynator działu konwersji w Woblinku mam wgląd w sytuację kilkunastu wydawnictw, z którymi na co dzień współpracujemy. Choć technicznie tworzone przez nas ebooki stoją na bardzo wysokim poziomie, muszę przyznać, że dotąd nie spełniały one w pełni wymagań dostępności.

Aby zyskać szerszy obraz, przeanalizowałem fragmenty ebooków udostępnionych w ciągu ostatniego miesiąca przez 20 różnych, losowo wybranych wydawców (ich lista znajduje się w źródłach). Wyniki były jednoznaczne: tylko 2 z 20 plików spełniały podstawowe wymogi EAA. Co więcej, nawet najwięksi gracze na rynku wydawniczym nie wdrożyli jeszcze wymaganych usprawnień.

To tylko potwierdziło moje wcześniejsze przypuszczenia – ebooki w Polsce są w dużej mierze niedostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Nie uważam jednak, że wynika to ze złej woli. Problemem jest raczej brak wiedzy, narzędzi i jasnych standardów.

Obecnie na rynku wyraźnie brakuje:

  • informacji na temat dostępności cyfrowej w kontekście ebooków,
  • gotowych checklist i praktycznych przewodników,
  • szkoleń z zakresu tworzenia dostępnych publikacji,
  • narzędzi do walidacji plików EPUB zgodnie z EAA,
  • jednoznacznych interpretacji prawnych dotyczących odpowiedzialności poszczególnych podmiotów.

Jeszcze kilka miesięcy temu sam traktowałem dostępność ebooków jako temat raczej abstrakcyjny. Jednak po bliższym poznaniu perspektywy osób z niepełnosprawnościami zrozumiałem, że to właśnie dostępność może być jedną z najważniejszych cech ebooków.

3. Ebook dostępny - czyli jaki?

Aby zrozumieć, czym jest dostępny ebook, warto najpierw wiedzieć, jak działają czytniki ekranu – narzędzia, z których korzystają osoby niewidome i słabowidzące do obsługi komputerów, smartfonów czy czytników ebooków. Są to programy, które rozpoznają tekst i elementy interfejsu, a następnie przekształcają je w mowę lub zapis w alfabecie Braille’a.

Do najpopularniejszych czytników ekranów należą: NVDA, JAWS, VoiceOver oraz TalkBack. W przypadku ebooków szczególnie dobrze sprawdzają się jednak dedykowane aplikacje typu text-to-speech, które mają bezpośredni dostęp do kodu pliku – takie jak Voice Dream Reader (iOS) czy Dolphin EasyReader (iOS, Android, komputery)2. Osobiście polecam również darmową przeglądarkową aplikację Colibrio3, która pozwala w prosty sposób zobaczyć, jak działa czytanie ebooka przez syntezator mowy.

By osoba niewidoma lub słabowidząca mogła swobodnie poruszać się po ebooku oraz by czytniki ekranu poprawnie odczytywały tekst, konieczne jest właściwe przygotowanie pliku. Chodzi tu nie tylko o zadbanie o to, by ebook był poprawnie zaprojektowany, a elementy graficzne odpowiednio opisane. Dostępny ebook składa się z całego szeregu rozwiązań, które ułatwiają osobie niepełnosprawnej jego odbiór. Wraz z wejściem w życie EAA rozwiązania te staną się obligatoryjne.

Choć ani Europejski Akt o Dostępności, ani polska ustawa wdrażająca jego zapisy nie zawierają dokładnych, technicznych wytycznych dotyczących tego, jak konkretnie powinien wyglądać dostępny ebook, z pomocą przychodzi organizacja W3C – ta sama, która odpowiada m.in. za standardy tworzenia stron internetowych.

W3C opracowało tzw. dokument mapujący4 – czyli rodzaj przewodnika, który tłumaczy, jak przełożyć ogólne wymagania EAA na konkretne standardy techniczne dla publikacji cyfrowych. Z dokumentu tego jasno wynika, że aby ebook mógł zostać uznany za zgodny z EAA, powinien spełniać wymogi określone w standardzie EPUB Accessibility 1.15.

Ten standard bazuje na wytycznych WCAG 2.2 na poziomie AA6 – czyli na zasadach dostępności powszechnie stosowanych przy projektowaniu dostępnych stron internetowych. WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) to zestaw zaleceń opracowany z myślą o osobach z różnymi rodzajami niepełnosprawności – m.in. wzrokowymi, słuchowymi, ruchowymi i poznawczymi.

Dodatkowo, EPUB Accessibility 1.1 uzupełniono o specjalne wymogi dotyczące publikacji cyfrowych, takie jak poprawna struktura pliku EPUB, nawigacja, metadane dostępności czy alternatywne opisy grafik.

Innymi słowy: EAA nie mówi wprost, jak ma wyglądać dostępny ebook, ale standardy W3C podpowiadają, jak to osiągnąć – krok po kroku.

Nie chcę tu wchodzić zbyt głęboko w szczegóły techniczne tych standardów, przedstawię więc tylko skróconą, ogólną listę cech dostępnego ebooka:

  1. Poprawność techniczna:
    • prawidłowa struktura nagłówków, zastosowanie numerowanych list, przygotowanie poprawnych tabel itp.
    • skalowalny tekst,
    • odpowiedni kontrast kolorów (zgodny z WCAG),
    • semantyczne oznaczenia elementów i sekcji (ARIA, role).
  2. Umożliwienie łatwej nawigacji:
    • obecność spisu treści,
    • zastosowanie tzw. punktów orientacyjnych (landmarks),
    • poprawnie oznaczone i powiązane przypisy.
  3. Wskazanie języków dla czytnika:
    • wskazanie języka publikacji w plikach EPUB,
    • oznaczenie zmian językowych w treści, by czytniki tekstu “wiedziały”, w jakim języku czytać tekst.
  4. Opisanie i oznaczenie treści nietekstowych:
    • ilustracje muszą mieć alternatywny opis,
    • grafiki dekoracyjne nie powinny być uwzględniane przez czytnik.
  5. Zamieszczenie metadanych o dostępności:
    • informacje o trybie dostępu (np. tekstowy, wizualny),
    • oznaczenie funkcji ułatwiających dostępność (np. informacje o obrazach alternatywnych, skalowalności, obecności spisu treści itd.),
    • ostrzeżenia o ewentualnych zagrożeniach (np. migające światło),
    • ogólny opis poziomu dostępności,
    • deklaracja zgodności z WCAG.

Dłuższy artykuł w szczegółach przedstawiający techniczne wymogi dostępności ebooków pojawi się na moim blogu wkrótce.

Ebook zgodny z EAA jest więc to publikacja:

  • semantyczna i logicznie zorganizowana,
  • nawigowalna z poziomu czytnika,
  • dostosowana do czytników ekranu,
  • z opisanymi ilustracjami i odpowiednimi metadanymi.

Większość z tych wymogów spoczywa na barkach osoby przygotowującej plik ebooka – choć nie wszystkie elementy zależą wyłącznie od niej.

4. Ebook dostępny - kto za co odpowiada?

Przygotowanie ebooka jest jednym z ogniw procesu powstawania książki. Proces ten, w największym skrócie, wygląda następująco: najpierw książka jest pisana, następnie przechodzi redakcję i korektę, po czym zostaje złożona i skonwertowana do ebooka, przy czym często tworzony jest jej audiobook. Na końcu książka jest promowana i dystrybuowana.

Uważam, że wejście EAA w bezpośredni lub pośredni sposób dotyczy każdej z osób uczestniczących w powstawaniu książki:

Autorzy

Już na etapie pisania książki powinni brać pod uwagę potrzeby osób niepełnosprawnych. Dobrym pomysłem jest, aby to oni opisywali ilustracje występujące w książce, ponieważ najlepiej znają ich kontekst i intencje. Myśląc o potrzebach osób niepełnosprawnych mogą też unikać umieszczania skomplikowanych elementów, np. diagramów, zastępując je prostszymi, np. tabelami, po których osoby z niepełnosprawnościami mogłyby łatwiej się poruszać.

Redaktorzy i korektorzy

Po autorach to redaktorzy są najbardziej predysponowani do tworzenia opisów treści nietekstowych w ebooku. To oni powinni też tworzyć metadane dostępności, które następnie powinny być przekazywane do dystrybutorów.

Składacze

Muszą mieć na uwadze potrzeby osób słabowidzących, powinni unikać stosowania nieczytelnych fontów, zbyt niskich kontrastów czy tworzenia skomplikowanych layoutów. Zamiast tego być może czasem warto wybierać proste, przejrzyste układy, które ułatwią nawigację i obsługę ebooka za pomocą czytnika ekranu. Już na etapie składu powinni oni osadzić teksty alternatywne do treści nietekstowych.

Promotorzy

Osoby odpowiedzialne za promocję książki powinny wyraźnie podkreślać jej walory dostępności, aby osoby niepełnosprawne wiedziały, że ebook zapewnia im możliwość swobodnego czytania.

Dystrybutorzy

Zgodnie z EAA, dystrybutorzy muszą zamieszczać informacje o funkcjach dostępności w każdym ebooku oferowanym na swoich platformach (jak np. tutaj w zakładce “Accessibility”). Co więcej – sama platforma sprzedaży również musi spełniać wymogi dostępności, umożliwiając łatwy zakup także osobom z niepełnosprawnościami.

Konwerterzy

Pełnią kluczową rolę w całym procesie. Osoba konwertująca ebooka musi zadbać o poprawne odwzorowanie struktury dokumentu – nagłówków, akapitów, list, tabel, przypisów – oraz o wprowadzenie opisów alternatywnych dla treści nietekstowych. Konwerter odpowiada też za kompatybilność z czytnikami ekranu, walidację techniczną, uzupełnienie metadanych o dostępności i testowanie pliku pod kątem użyteczności.

Proponowany podział ról ma na celu podkreślenie potrzeby świadomego projektowania procesu wydawniczego – z uwzględnieniem dostępności na każdym etapie. Tylko podejście kompleksowe i interdyscyplinarne pozwoli skutecznie wdrożyć zasady EAA.

To nie jest jednorazowe zadanie – to zmiana sposobu myślenia. Wymaga współpracy, komunikacji i gotowości do uczenia się nowych rzeczy. Dzięki temu ebooki mogą stać się nie tylko „zgodne z przepisami”, ale przede wszystkim realnie dostępne i przyjazne dla osób z niepełnosprawnościami. A to przełoży się na bardziej inkluzyjny rynek i szerszy dostęp do kultury i wiedzy dla wszystkich.

5. Podsumowanie: EAA jako impuls do zmiany rynku ebooków

Europejski Akt o Dostępności to nie tylko zbiór nowych obowiązków prawnych – to również realna szansa na transformację rynku ebooków. Wymogi dostępności zmuszają nas do zmiany sposobu myślenia o publikacjach cyfrowych i mogą stać się impulsem do innowacji oraz rozwoju.

Zwiększenie dostępności ebooków otwiera rynek na nowe grupy czytelników – osoby z niepełnosprawnościami wzroku, ruchu czy funkcji poznawczych. Dla wielu z nich książki cyfrowe to jedyny realny sposób obcowania z literaturą. W pełni dostępne publikacje mogą więc przełożyć się na wzrost sprzedaży i lojalność w niszowych, ale bardzo zaangażowanych społecznościach.

Oczywiście, EAA wiąże się również z konkretnymi wyzwaniami – zarówno organizacyjnymi, jak i finansowymi. Wydawcy i dystrybutorzy będą musieli zainwestować w nowe kompetencje, narzędzia, szkolenia oraz czas pracy specjalistów. Dla mniejszych firm początkowo może to oznaczać znaczące obciążenie. Jednak ta inwestycja może szybko się zwrócić – zarówno wizerunkowo, jak i komercyjnie.

Warto pamiętać, że dostępność nie musi być traktowana wyłącznie jako obowiązek. Może stać się strategiczną przewagą konkurencyjną. W czasach, gdy coraz większą wagę przykłada się do inkluzywności i odpowiedzialności społecznej, wydawcy oferujący dostępne produkty mogą realnie wyróżnić się na rynku.

Z mojego doświadczenia jako koordynatora działu konwersji w Woblinku wiem, że dostępność techniczna to dopiero początek. EAA pokazuje, jak ważne jest całościowe spojrzenie – od etapu pisania, przez skład, aż po sposób oznaczania ebooka w sklepie. W ciągu ostatnich miesięcy przekonałem się, jak wielkie znaczenie mają nawet pozornie drobne usprawnienia – zwłaszcza dla osób, które wcześniej były wykluczone z dostępu do treści.

Ostatecznie EAA to krok w stronę bardziej otwartego, odpowiedzialnego i nowoczesnego rynku książki cyfrowej. To wyzwanie, ale i ogromna szansa. Warto ją wykorzystać – nie jako utrudnienie, lecz jako możliwość jakościowego rozwoju całej branży.

6. Co dalej?

Choć wejście w życie Europejskiego Aktu o Dostępności zbliża się wielkimi krokami, wciąż pozostaje wiele pytań bez jednoznacznych odpowiedzi, m.in.:

  • Co z PDF-ami? Czy pliki PDF również muszą być zgodne z EAA? Czy istnieją oficjalne wytyczne dla tego formatu?
  • Co z backlistą? Czy obowiązek dostępności obejmuje również ebooki wydane przed 28 czerwca 2025 roku? Czy przewidziano jakiś okres przejściowy?
  • Kto ponosi odpowiedzialność? Czy to wydawca, konwerter, a może dystrybutor odpowiada za zgodność z przepisami?
  • Jak praktycznie przygotować dostępny ebook? Jakie umiejętności i narzędzia są niezbędne? Na co szczególnie zwracać uwagę?
  • Jak sprawdzić, czy mój ebook spełnia wymogi EAA? Czy są dostępne narzędzia walidujące? Jak przeprowadzić testy zgodności?
  • Czy pojawią się certyfikaty dostępności? Czy branża wypracuje oznaczenia typu „EAA Ready”?
  • Jakie będą sankcje za brak zgodności? Czy można spodziewać się kontroli, kar, wezwań do poprawy?
  • Czy wymagania EAA będą się zmieniać? Czy konieczne będzie aktualizowanie już wydanych plików?
  • Jaka będzie rola bibliotek, instytucji kultury i edukacji? Czy będą akceptować tylko dostępne publikacje?
  • Czy osoby z niepełnosprawnościami będą mogły zgłaszać problemy z dostępnością? Jak będą wyglądać mechanizmy skarg i interwencji?
  • Jak rozwiązania AI mogą pomóc w zapewnieniu dostępności ebooków?

To tylko część zagadnień, które już wkrótce mogą mieć bezpośredni wpływ na codzienne funkcjonowanie wydawnictw, dystrybutorów i twórców ebooków.

W kolejnych wpisach na blogu postaram się stopniowo przybliżać odpowiedzi na te pytania – oraz dzielić się praktycznymi wskazówkami, narzędziami i doświadczeniami, które mogą pomóc w przystosowaniu się do nadchodzących zmian.

Źródła

Mail:
mail@jan
zaborowski.comSocial:
LinkedIn